Bij pabo Emmen weten ze het zeker: STEAM is dé manier om wetenschap en techniek te integreren in het curriculum op de basisschool. Niet door W&T als vak op het lesrooster te zetten, maar door W&T aan te bieden in samenhang met andere vakken. ‘De wereld is niet verdeeld in hokjes’, zegt Rob van ’t Veer, docent rekenen en STEAM van NHL Stenden Hogeschool Emmen. ‘Wij leren onze studenten daarom die hokjes los te laten en verder te kijken.’

Wat is STEAM?

Pabo Emmen is een pabo met een W&T-profiel. Middels een doorgaande leerlijn is W&T in het curriculum verweven. In het vierde jaar kunnen studenten zich specialiseren in een minor STEAM. STEAM staat voor Science, Technology, Engineering, Arts en Mathematics. ‘Het is geen methode met kant en klare lessen die je wekelijks uit de kast pakt’, vertelt Van ‘t Veer. ‘Als ik STEAM zou moeten omschrijven dan zou ik zeggen dat het een didactisch concept is dat de integratie van vakken stimuleert, waarbij denken verbonden wordt met doen, met als vertrekpunt de nieuwsgierigheid en de verwondering van leerlingen. Niet het vak of de methode is leidend, maar het onderwerp waar leerlingen in geïnteresseerd zijn. Dat onderwerp benader je van verschillende kanten waardoor de vakken vanzelf weer aan bod komen.’

Hoe werkt STEAM in de praktijk?

Van ’t Veer geeft een voorbeeld. ‘Stel een leerling heeft voor zijn verjaardag een nieuwe fiets gekregen en laat deze zien in de klas. Op de fiets zitten versnellingen. Dat roept vragen op: hoe werkt de versnelling op je fiets? En hoe komt het dat wanneer je een kleine versnelling kiest, je heel hard moet trappen en nauwelijks snelheid ontwikkelt, terwijl je in een grote versnelling langzaam trapt en snel vooruit gaat? De fiets is dan aanleiding om onderzoek te doen naar de werking van een bepaalde techniek. Je combineert dan de gebieden Science en Technology. Je kunt het ook nog hebben over het overbrengen van krachten middels tandwielen. Je komt dan al snel uit bij rekenen met verhoudingen, dus ook Mathematics komt voorbij. Wil je dat leerlingen na gaan denken over andere manieren van het overbrengen van krachten, dan kunnen ze een ontwerp maken voor een nieuw soort fiets. Ook vormgeving wordt dan van belang waardoor je ook Engineering en Arts meeneemt in het project. Door op de STEAM-manier onderwerpen uit te splitsen ontstaan er logische verbanden tussen vakken en leren kinderen samenhang zien.’

Hoe zit het met de basisvaardigheden?

‘Het is heel belangrijk dat de leerlingen de basisvaardigheden taal, rekenen, lezen en schrijven goed onder knie hebben’, vertelt Van ’t Veer. ‘Het mooie van STEAM is dat leerlingen deze vaardigheden ook daadwerkelijk gaan toepassen. Als leerlingen bijvoorbeeld een experiment uitvoeren moeten ze nauwkeurig kunnen beschrijven wat er gebeurt. Als ze dit samen doen met anderen en aan elkaar proberen uit te leggen wat ze hebben gezien, zijn ze bezig met taal. Noteren ze hun bevindingen in een logboek dan is het wel handig dat dit gebeurt in duidelijke taal zodat anderen kunnen begrijpen wat er is onderzocht, op welke manier en wat de resultaten waren. Als leerlingen zelf aan de slag gaan met bijvoorbeeld het programmeren van een microbit dan is een handleiding een fijn hulpmiddel. Opeens wordt de vaardigheid lezen belangrijk. Door STEAM ontdekken de leerlingen het nut van het beheersen van de basisvaardigheden omdat ze deze kunnen toepassen in een betekenisvolle context. Dat werkt heel motiverend.’

Is W&T doel of middel?

‘W&T wordt binnen STEAM vooral ingezet als middel waardoor leerlingen belangrijke vaardigheden en houdingen ontwikkelen, de zogenaamde 21st century skills’, vertelt Van ’t Veer. ‘Wie zich iets verder in STEAM verdiept zal ontdekken dat ook de principes van onderzoekend en ontwerpend leren deel uitmaken van deze aanpak. STEAM-onderwijs daagt leerlingen uit tot het zogenaamde ‘hogere orde denken’. Het gaat niet alleen om onthouden, begrijpen en toepassen maar ook om analyseren, evalueren en creëren. Werk je volgens de STEAM-didactiek dan werk je aan het ontwikkelen van meta-cognitieve vaardigheden bij leerlingen. Met andere woorden, je leert kinderen leren. Dat is toch het belangrijkste dat een school voor leerlingen kan doen?’

Wat vraagt de STEAM-didactiek van de leerkracht?

‘Omdat STEAM geen kant en klaar pakket is met voor iedere week een uitgeschreven les, vraagt het (zeker in het begin) wel wat van leerkrachten, qua voorbereiding maar ook qua houding’, zegt Van ’t Veer. ‘Het allerbelangrijkste is dat je zelf nieuwsgierig bent en dat je je verwondert over de wereld om je heen. Je hoeft zelf niet alle antwoorden te kennen, liever niet zelfs! Een STEAM-leerkracht is geen wandelende encyclopedie die alle kennis al in huis heeft en de leerlingen precies kan vertellen hoe het allemaal zit. Het is juist iemand die samen met de leerlingen op ontdekkingsreis gaat en hen, door het stellen van vragen, steeds weer op nieuwe ideeën brengt en motiveert om verder te denken en te onderzoeken. Daarbij is het proces belangrijker dan het resultaat. De kwaliteit van een STEAM-les is voor een belangrijk deel afhankelijk van de vragen die de leerkracht stelt aan de leerlingen. Wil je met STEAM aan de slag dan moet je dus leren vragenstellen. En vooral leren om niet te snel tevreden te zijn met de antwoorden die de leerlingen geven. Doorvragen dus!’

Hoe leer ik STEAM?

‘STEAM kun je niet leren uit een boek. Je krijgt het alleen in de vingers door het vaak te doen en niet bang te zijn om het experiment aan te gaan. Klein beginnen en langzaam uitbreiden’, adviseert Van ’t Veer. ‘In het begin lijkt het misschien veel werk en is het eng om de methodes die je altijd gebruikte los te laten. Maar als je een onderwerp tijdens STEAM al hebt behandeld, waarom zou je dat onderwerp dan nog een keer doen middels een les uit de methode? Heb je het gevoel dat je een fundament mist? Kijk dan eens bij het richtinggevend leerplankader Wetenschap en Technologie in het basis- en speciaal onderwijs van SLO. Dit document kun je heel goed gebruiken als basis voor de STEAM-didactiek. Voor het leren stellen van motiverende vragen zijn allerlei tools beschikbaar. Kijk bijvoorbeeld eens op de website van Talentenkracht Groningen. Daar vind je veel informatie en handvatten waarmee je je eigen didactische vaardigheden op dat vlak kunt verbeteren.’

Kan de pabo Emmen scholen helpen?

‘Zeker kan dat’, zegt Van ’t Veer. ‘Scholen die meer informatie over STEAM willen kunnen via e-mail contact met mij opnemen. Een bezoek van het STEAM promotieteam aan de school is een optie. Een gastles door studenten kan ook georganiseerd worden. In overleg zijn er mogelijkheden.’

Scholen die meer informatie willen over STEAM kunnen contact opnemen met Rob van ’t Veer.